Cristalino Reserve

Brazilië

Toen wij besloten om naar Brazilië op vakantie te gaan, zijn wij op zoek gegaan naar gebieden waar enkele mooie pijlgifkikkers voorkwamen en zo waren wij op Cristalino uitgekomen. In dit gebied vind je naast de in het oog springende geel met zwarte kikker,  de A. galactonotus (of een nieuwe soort, zoals enkele Braziliaanse wetenschappers zeggen) ook de A. castaneoticus, de A. flavopicta en A. picta en nog een Colosthetus soort.

 

Vanuit Cuiaba vlogen we naar Alta Floresta, helemaal in het noorden van Mato Grosso. Hier begint het zuidelijke Amazonegebied. Waren de koeien in de Pantanal vrij mager, staken hun botten soms haast door de huid heen, hier waren hele stukken Amazonewoud afgebrand en nu begroeid met sappig gras, zodoende zagen koeien er gezond uit. Alta Floresta was in de jaren dertig van de vorige eeuw opgericht als een stadje aan de rand van de Amazone om produkten uit de Amazone zoals de Brazil nut en diverse andere vruchten en produkten te promoten. Brazilianen konden hier gratis een stuk grond verkrijgen om hier natuurprodukten te verbouwen. Dit ging jaren goed totdat de goudkoorts uitbrak. Vele bewoners van Alta Floresta gingen op zoek naar goud, toen de goudkoorts  6 tot 8 jaar later voorbij was, keerden de meesten berooid terug naar hun land. Maar van hun land was niet meer veel over, het regenwoud had het grotendeels teruggenomen en alles was helemaal begroeid. Inmiddels was de welvaart in Brazilië en de vraag naar vlees flink toegenomen, daarom  was het veel makkelijker om hun land af te branden voor weidegrond en vee te gaan houden. In een rap tempo verdwenen hier grote stukken van de Amazone. Inmiddels is in Brazilië 1/3 van het Amazonegebied gekapt/afgebrand. 

  

Ruim 20 jaar geleden heeft Vítoria Da Riva Carvalho, eigenaresse van de Cristalino Lodge  www.cristalinolodge.com.br  30.000 hectare regenwoud aangekocht om dit gebied tegen ontbossing te beschermen. Haar vader was een van de oprichters van Alta Floresta en met pijn in zijn hart had hij in zijn laatste levensjaren moeten toezien hoe het regenwoud in de omgeving van Alta Floresta veranderde in weidegrond. Zij heeft een stichting, de Cristalino Foundation opgericht ter bescherming van het regenwoud en ter bevordering van het milieubewustzijn en het duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen van de Amazone. Inmiddels is naast het Private Rainforest Reserve Cristalino, het Cristalino State Park ontstaan en uitgegroeid tot een natuurgebied van bijna 500.000 hectare. Samen met enkele andere beschermde gebieden en vormen zij een corridor in de zuidelijke Amazone.
In het privé-reservaat is een eco-lodge gebouwd, waar naast verantwoordelijke ecotoeristische activiteiten, ook milieu-educatieve activiteiten voor en met de lokale gemeenschap zijn ontwikkeld om het milieubewustzijn van de lokale bevolking te vergroten. Het educatieve project 'School of the Amazon', aanvankelijk opgericht voor scholieren en studenten uit de regio maar inmiddels komen scholieren en studenten uit alle hoeken van de wereld, stelt hen in staat om in dit gebied onderzoek te doen naar alle elementen uit het regenwoud. Dit project heeft in 2007 de Engelse Whitly Award ontvangen, als erkenning voor het waardevolle werk. Ook wij waren onder de indruk wat deze Braziliaanse vrouw allemaal bereikt heeft. Zo zie je maar dat natuurbeschermingsprojecten op velerlei manieren gerealiseerd kunnen worden en dat je ook als individu een bijdrage kunt leveren.

Op het vliegveld van Alta Floresta werden wij door iemand van de lodge afgehaald. Eerst rij je ruim een uur langs weidegronden vol met koeien, naarmate de weg slechter wordt, zie je al de eerste stukjes regenwoud en dan eindigt de weg in het regenwoud aan de Cristalinorivier. Hier lag een boot op ons te wachten om ons het laatste stuk naar de Cristalino Jungle Lodge te brengen.
Eind maart is het einde van de regentijd, dan is de waterstand het hoogst. Het is dan ook laag seizoen, wat als voordeel had dat wij onze gids niet met andere bezoekers hoefden te delen, anders zou je een aparte gids moeten huren. Voor je eigen veiligheid is het niet toegestaan om zonder begeleiding het regenwoud in te gaan.
Bij aankomst vraagt men altijd waar je interesses liggen, dit om de excursies er een beetje op af te stemmen. Maar dat wij speciaal voor deze kikkers kwamen, klonk hen vreemd in de oren. Er moest een lokale gids bijgehaald worden die iets meer van reptielen en amfibieën wist. Hij gaf aan dat de A. flavopicta en de A. picta zijn relatief makkelijk te vinden zijn, maar dat het pictagebied momenteel door het hoge water niet bereikbaar is. De gele kikker was moeilijk te vinden, 20% kans om deze te zien en de kans om de A. castaneoticus te zien was nog veel kleiner. Hij had deze kikker het afgelopen jaar maar 2x gezien, hier was niet veel over bekend. Over de gele kikker kon hij vertellen dat enkele maanden geleden er 3 wetenschappers waren geweest om enkele exemplaren te vangen voor nader onderzoek, het zou nl. een nieuwe kikkersoort zijn. Met 6 man hebben ze er 2 dagen over gedaan om 4 kikkers te vinden en te vangen.

De eerste dag gingen we naar het gebied van de A. flavopicta. Om hier te komen zouden we ook door het gebied van de gele kikker komen en hier naar op zoek kunnen gaan. Met de boot gingen we eerst een stukje stroomopwaarts. Bij het aan land gaan zagen we tientallen jonge Bufo castaneoticus en Bufo Margaritifer weg springen, dat begon goed. Op het vlakke gedeelte hoefden we echter niet naar de gele kikker en de A. flavopicta uit te kijken, het gebied van de gele kikker begint op de hellingen en op de granieten top de A. flavopicta. Vol spanning gingen we enige tijd later de helling op. Zoeken en zoeken, samen met onze 2 gidsen maar helaas niets. Ondertussen naderden we de top. Hier heb je diverse granieten plateaus verbonden door enkele begroeide stukken. Op de top van het eerste plateau zien we onze eerste gifkikker, een A. flavopicta zit daar op het hoogste punt, volop in de zon, uitkijkend over de rest van het plateau, alsof het zijn koninkrijk is. We hadden niet verwacht dat deze zo mooi van kleur zou zijn. De A. flavopicta is een prachtige kikker.

Na een eerste fotosessie hebben we nog veel meer A. flavopicta gevonden, niet vrij in het zicht, maar vooral in de overgang van het kale graniet naar het begroeide regenwoud of onder de vele stenen die hier op het graniet lagen. De meeste kikkers waren volwassen, maar we zagen ook enkele halfwas kikkertjes en twee hele jonge kikkertjes. In de diverse poeltjes op de plateaus zagen we kikkervisjes.
Na enkele uren stenen omdraaien en fotograferen, gingen we via een ander pad weer terug naar de lodge, heuvelafwaarts natuurlijk weer zoekend naar de gele kikker. Maar wederom geen gele kikker.
De A. flavopicta komt in verschillende Braziliaanse staten voor, in het zuidoosten in Mina Gerais, Goiás en Tocantíns, in het noordoosten in Maranhão, in het noorden in Pará en in het westen in noord Mato Grosso (waar wij ze zagen). Ook in buurland Bolivia, in een geisoleerd gebied in het oosten van Santa Cruz, komen ze voor. Op zo'n 400 tot 1500m boven zeeniveau.
De A. flavopicta komt vooral voor op wat open gebieden, bij voorkeur rotsachtige gebieden, en aangrenzende bosranden. Vaak vind je ze half onder rotsen, in rotsspleten zitten of gedeeltelijk onder bladeren.

Vrouwtjes kunnen tot 30,5 mm worden, de mannetjes iets kleiner. De basiskleur is zwart. Een gele dorsale streep van de top van de neus naar de lies en gele stippen op de rug (vaak in de vorm van 2 strepen naar de onderkant van de rug), zijkant en poten. Oranje flashmarks onder de oksels en in de lies oplopend tot op de bovenpoten. De buik is geelwit, vaak met een zwart gemarmerd patroon. Bij de Boliviaanse A. flavopicta is het geel op de poten vaak bruin.

Legsels bestaan gemiddeld uit zo'n 18 eieren en worden vooral in het regenseizoen, van december tot maart, afgezet op bladeren in rotsachtige gebieden. De larven worden door het mannetje naar een nabij stroompje of poeltje worden gebracht.
De A. flavopicta jaagt op insecten, vooral mieren, termieten en spinnen. Het is een opportunistische jager en probeert zelfs voorbij vliegende insecten te vangen.

Excursies vanuit de Cristalino Jungle Lodge zijn niet al te zwaar. 's Ochtends vroeg, na het ontbijt, om een uur of 6 voordat het echt warm wordt, vertrek je voor je 1e tocht en in de loop van de ochtend kom je weer terug. Even lekker de tijd om te douchen, daarna lunchen. Op het heetst van de dag zie je toch wat minder dieren, dus na de lunch is er tijd om even lekker te relaxen, in een hangmatje met een boek of op bed onder de ventilator als het te warm is. En in de namiddag ga je weer op pad.

In de namiddag gingen we naar het gebied waar vorig jaar 2x de A. castaneoticus was gezien. Een tocht langs diverse grote 'Brazil nut' bomen (Bertholletia excelsa). De naam castaneoticus zou afgeleid zijn van de Brazil nut, 'castanheira Brasil' in het Portugees. In het Engels heet deze kikker dan ook 'Brazil nut poison frog'. De A. castaneoticus zou vooral in de buurt van deze bomen voorkomen. Ze zetten hun larven met name af in de met watergevulde schalen van de Brazil nut. We moesten vooral onder en in de notenschalen kijken. We hebben honderden notenschalen bekeken, inderdaad veelal gevuld met water, maar we zagen overal alleen muggenlarven in het water. Helaas geen A. castaneoticus.
De volgende ochtend via een ander pad naar de heuvel van de A. flavopicta,daar was enkele weken geleden nog een gele kikker gezien. Onze lokale gids liep voorop, omdat het nauwelijks een pad was en her en der takken weggehakt moesten worden. Halverwege de heuvel riep hij, gele kikker! En daar zat ie, midden op het pad, wat een beauty!

Eerst voorzichtig van afstand de eerste foto's nemen, daarna van iets dichterbij. Maar toen sprong hij weg, Han liet zich gelijk languit laten vallen en hij kon de kikker pakken. Voorzichtig op een iets open plek de kikker onder zijn hand neergezet en ik had de camera al helemaal ingesteld op de juiste plek. De hand weg, maar hij werkte nou keurig mee, als een echt fotomodel, een paar keer sprong hij een klein stukje weg, maar nog steeds volop inzicht. Wel was het heel donker in dit deel van het regenwoud, waardoor het moeilijk was om mooie foto's te maken en je veel de flitser moest gebruiken.
De A. galactonotus komt in het oostelijke en zuidelijke Amazonegebied voor, in de staten Pará, Maranhão, Goiás en in noord Mato Grosso (waar wij ze zagen). Op zo'n 15 tot 300m boven zeeniveau.

De A. galactonotus komt vooral in primaire laagland regenwouden voor. Ze zitten graag in de zon op een beetje open plekken in het regenwoud. De  A. galactonotus is een echte bodembewoner. Vrouwtjes kunnen tot 40,5 mm groot worden, de mannetjes iets kleiner, de vrouwtjes zijn wat forser. De A. galactonotus kent een grote verscheidenheid aan kleur, de basiskleur is donkerbruin-zwart, maar de kop, rug en soms een deel van de poten kunnen geheel of gedeeltelijk rood, oranje en geel zijn. Er is een variant die bijna geheel wit/crème is. Ook is er enkele jaren geleden een blauw met oranje variant ontdekt.
Legsels bestaan gemiddeld uit zo'n 5 tot 15 eieren en worden vooral in het regenseizoen, afgezet op bladeren. De larven worden door het mannetje naar een nabij stroompje of poeltje gebracht.
De A. galactonotus jaagt voornamelijk op mieren en termieten.

 

De volgende dag nog een keer op zoek gegaan naar de A. castaneoticus, misschien zouden we meer geluk hebben in de vroege ochtend. Enkele uren gezocht, maar helaas wederom geen A. castaneoticus gevonden.
Maar er is hier natuurlijk veel meer te zien dan alleen kikkers. Cristalino staat vooral bekend om zijn grote variatie aan vogels, vogelaars komen van heinde en verre hierheen. Het Amazonegebied kent zo'n 1000 verschillende vogels, waarvan er zo'n 600 in het Cristalinogebied voorkomen. Vlak bij de lodge staat een hoge (55m) uitkijktoren. Het is een unieke ervaring om 's ochtends bij zonsopgang, boven in de toren, waarbij je een stuk boven de hoogste bomen uitkomt, het regenwoud wakker te zien worden. Eerst zie je de nevel uit het regenwoud omhoog komen, dan vogels die naar hun vaste plekken vliegen en de apen die aan hun ochtendontbijt beginnen. Dit is geen plek voor mensen met hoogtevrees, op die hoogte beweegt de toren aardig, ook moet je geen zwakke maag hebben (niet leuk voor de mensen die onder aan de toren zijn blijven wachten).

  

In het Cristalinogebied komen ook diverse soorten apen voor, waar onder ook de endemische 'white wiskered spidermonkey'. Deze zag je o.a. op deze plek hoog in de bomen en wat lager zag je verschillende capucijnaapjes, sommigen probeerden de grote 'Brazil nuts' open te krijgen door met volle kracht de noot op een brede boomtak kapot te slaan. Dit lukt hen zelden, maar ze zijn heel volhardend, ze kunnen urenlang proberen de noot stuk te slaan, leuk om te zien. De palmvruchten in de palmen naast ons hutje waren ook favoriet .

's Middags zijn we opnieuw op zoek gegaan naar de gele kikker, helaas niet gezien, wel weer een tiental A. flavopicta. Op de terugweg met de boot, zei onze lokale gids, we kunnen wel even kijken bij het pictagebied, hoe hoog het water nog staat, misschien is het te doen. We zagen dat een groot gebied nog steeds onder water stond. Onze Engelssprekende gids zei, helaas, het is niet te doen. Maar onze lokale gids was inmiddels zo enthousiast geraakt door al onze verhalen over deze kikkers en zei, het moet te doen zijn, als we een kleine kano gebruiken voor de bagage en zelf door het water lopen. Wij zeiden natuurlijk gelijk, we gaan er voor!

De volgende ochtend gingen we naar het pictagebied. Natuurlijk was het eerste gedeelte  van het regenwoud dat onder water stond dieper dan verwacht, maar we zijn goed doorheen gekomen. En ach, wat maakt het uit, nat worden doe je toch, is het niet door het water, dan wel door de regen en is het droog, dan zweet je je een ongeluk.

De A. picta bevond zich op een soortgelijke granieten heuvelrug met enkele plateaus als de A. flavopicta, alleen het plateau was iets meer aaneengesloten. Deze heuvel bevond zich echter aan de andere zijde van de Cristalino rivier. De rivier zorgt er voor dat deze twee soorten gescheiden blijven. De heuvelrug leek iets droger. Ook hier was het weer stenen omkeren en onder diverse stenen vonden we de A. picta. Vooral volwassen exemplaren gezien, maar ook enkele jongen. Één klein poeltje gevonden waar kikkervisjes al pootjes hadden en bijna aan land zouden gaan. Bij stenen omkeren, kom je aardige verrassingen tegen, naast kikkertjes vind je soms ook, hagedissen, vleermuizen, schorpioenen of een slang. 

Daar het hier overdag ruim 30º C wordt, en er op de top geen schaduw is, zweet je aardig. Op de top heb je volop 'zweetbijen', als je flink zweet komen ze met honderden op je af. Heel irritant als je aan het fotograferen bent en je handen en gezicht zitten vol met deze bijen. Maar ja, je wilt toch mooie foto's hebben, dus je probeert ze te negeren. Gelukkig staken ze niet. Zodra je weer in het bos bent, verdwijnen ze om plaats te maken voor de muggen. Zolang je loopt heb je er geen last van, maar als je aan het fotograferen bent, ben je aan het twijfelen, wat is nou erger, muggen of zweetbijen, de zweetbijen steken tenminste niet.

 

De A. picta komt in verschillende Braziliaanse staten voor, in Paraná, Amazonia, Acre, Rondônia en in Mato Grosso (waar wij ze zagen). Ook in buurlanden Bolivia, in de laaglanden en in Peru in Ucayali en in het ooten van Madre de Dios en helemaal in het zuiden van Colombia. Op zo'n 200 tot 1200m boven zeeniveau.
De A. picta komt vooral voor op wat open gebieden, bij voorkeur rotsachtige gebieden, en aangrenzende bosranden. Net als de A. flavopicta vind je ze vaak half onder rotsen, in rotsspleten zitten of gedeeltelijk onder bladeren.

 

De A. picta is iets kleiner dan de A. flavopicta. Vrouwtjes kunnen tot 23,1 mm worden, de mannetjes iets kleiner. De rug is heel donkerbruin, de flanken zwart. Een goudgele dorsale streep lopend van de top van de neus naar de lies eindigend in oranje flashmarks boven op de lies en oranje flashmarks onder de oksels. Nog een tweede, meer witachtige dorsale streep, lopend van onder de neus naar de voorpoten. De buik en onderste helft van de flanken zijn zwart/wit gemarmerd. De bovenkant van de poten zijn lichtbruin en de onderkant van de poten zijn vaak zwart/wit gemarmerd.
Legsels bestaan gemiddeld uit zo'n 12-14 eieren en worden vooral in het regenseizoen, van november tot maart, afgezet op bladeren in rotsachtige gebieden. De larven door het mannetje naar een nabij stroompje of poeltje worden gebracht.
De A. picta jaagt op insecten, vooral mieren, termieten en spinnen.

Toen we weer terugliepen, we waren pas een paar meter weer onder de bomen, dook onze lokale gids languit opzij, 'een andere kikker' roepend. Hij had hem inderdaad te pakken, wat schetste onze verbazing toen hij voorzichtig zijn hand opende, een A. castaneoticus, wat was hij mooi! Hem voorzichtig op een iets open plek neergezet zodat de fotosessies konden beginnen. Hij werkte prima mee, sprong af en toe iets op zij, op een tak, ook een prima stek om te fotograferen. Na een vijftal minuten hield hij het voor gezien en ging er vandoor. Toen we hier verder rondkeken, zagen we ook enkele picta aan de bosrand. Een honderdtal meter verder omlaag, zagen we een 2e A. castaneoticus, Deze ging er echter gelijk vandoor en was verdwenen. Iets later nog een 3e gezien, deze had geen problemen met een fotosessie. Geweldig om deze kikker nu ook gezien te hebben, helemaal omdat het op een plek was, waar hij nog nooit eerder gezien was. Waar de Cristalinorivier er voor zorgt dat de picta en flavopicta gescheiden blijven, bevindt de castaneoticus zich dus aan beiden zijden van de rivier. De eerdere waarnemingen waren steeds op vlakke bodem geweest, hier zaten we een stuk hoger.

 

De A. castaneoticus komt in Para voor en in Mato Grosso (waar wij ze zagen). Op zo'n 200 tot 1200m boven zeeniveau.
De A. castaneoticus komt vooral in laagland regenwoud, vooral op de grond, maar hij kan soms ook klimmen (bomen, wortels, rotsen) tot 2m hoog.
Vrouwtjes kunnen tot 22,7 mm worden, de mannetjes tot 20,3. De rug en flanken zijn zwart, met een wisselend patroon van witte strepen en/of stippen. Grote oranje flashmarks op het bovenste deel van voor- en achterpoten en op het onderste deel van de poten. De buik is donkergrijs/zwart met wit/gele stippen. De poten zijn bruin, de onderkant van de poten kunnen wit/gele stippen hebben.

Legsels bestaan gemiddeld uit 2 to 6 eieren (1x is een legsel van 12 eieren waargenomen) en worden vooral in het regenseizoen, van december tot maart, vooral afgezet in met watergevulde schalen van de Brazil nut. Larven worden door het mannetje individueel afgezet. Er zijn schalen gevonden met 3 kikkervisjes in verschillende stadia. De kikkervisjes zijn vrij groot en zijn agressief, ze voeden zich met muggenlarven en andere insectenlarven. Jonge kikkertjes groeien snel en kunnen met 7 maanden volwassen zijn.

 

Soms zijn we zo druk bezig met fotograferen, dat je de rest van de omgeving eventjes vergeet. Kom je iets later weer overeind, zoals na het fotograferen van de A. castaneoticus, dan zie je nog geen 2 meter van je vandaan een slang liggen, die geduldig op zijn fotosessie lag te wachten. Dus terug op de knieën om deze Liophis tyhlus, een velvety swamp snake, te fotograferen.

Ook komt hier nog een Colosthetus soort voor, welke variant is ons helaas onbekend.
Wat ons echter verbaasde, we hebben hier helemaal geen boomkikkers gehoord of gezien. Aan het begin van de regentijd zou je hier volop boomkikkers zien, diverse soorten, maar nu aan het einde van de regentijd helemaal niets. 2x Een avondexcursie gedaan, maar je hoorde helemaal niets. Maar dan zie je gelukkig wel weer wat anders, zoals een jagende boomboa.

  

Terug in Nederland hebben we contact gezocht met de Braziliaanse wetenschappers die onderzoek deden naar deze gele kikker. Hoewel zij ervan overtuigd zijn dat het om een nieuwe soort gaat, hebben ons er niet van kunnen of willen overtuigen waarom zij denken dat het om een nieuwe soort gaat. We moeten dus geduld hebben en hun publicatie afwachten. Maar wat maakt het ook eigenlijk uit, een nieuwe soort of niet, het is gewoon een prachtige kikker en we zijn heel blij dat we deze in het echt hebben mogen bewonderen.

______________________________________________________________________________________________________